Cennetlik İnek

Mısır mitolojisindeki "Cennetlik İnek Kitabı" (orijinal adıyla Book of the Heavenly Cow veya Book of the Celestial Cow), Eski Mısır'ın önemli bir mitolojik metnidir.

Bu eser, Yeni Krallık döneminde (MÖ 1550-1070 civarı) kraliyet cenaze metinleri arasında yer alır ve Orta Mısır dilinde yazılmıştır; kökeni Orta Krallık dönemine (MÖ 2050-1710) kadar uzanabilir.

Metin, dünyanın kusurlu halini insanlığın güneş tanrısı Ra'ya karşı isyanıyla açıklar ve kozmolojik bir anlatı sunar. Adını, hikâyenin merkezindeki "cennet inek" figüründen alır; bu inek, gökyüzünü temsil eden tanrıça Nut'un sembolik bir biçimidir.

Hikâyenin Özeti

Metin, yaklaşık 330 satırdan oluşur ve şu ana unsurları içerir:

İnsanlığın İsyanı

Yaşlı güneş tanrısı Ra, insanlığın artan küstahlığı ve ona karşı komplolardan rahatsız olur. Ra, insanlığı yok etmek için karar verir.

Hathor'un Yıkımı

Ra, gözünü (göz tanrıçası) Hathor (veya Sekhmet formunda) gönderir. Hathor, kırmızı boyalı bira içerek (kan gibi görünen) sarhoşlaşır ve yıkımını durdurur, böylece insanlık tamamen yok olmaktan kurtulur. Bu kısım, İncil'deki Tufan hikâyesine benzer bir sel veya yok oluş motifi taşır.

Cennetlik İnek ile Göğe Yükseliş

Ra'nın Yükselişi ve Cennet İneği

Ra, yeryüzünden ayrılmaya karar verir. Shu (hava tanrısı) ve diğer tanrılar tarafından desteklenen dev bir inek (Nut) üzerinde gökyüzüne yükselir. Bu inek, gök kubbeyi simgeler ve Ra'nın tahtı olur. Yıldızlar, ay ve güneşin hareketi bu yükselişle açıklanır.

Metin, yeraltı dünyasının yaratılışını, ruhun (ba) yolculuğunu ve kozmik düzeni (Ma'at) tartışır. İnsanlık merhamet sayesinde kurtulur, ancak dünya kusurlu bir "düşmüş" hal alır – bu, ölüm, hastalık ve tanrıların yeryüzünden uzaklaşmasını açıklar.

Bu hikâye, tanrı-insan ilişkisinin dönüşümünü ve olgunlaşmasını vurgular; Ra'nın merhameti, tanrıların insanlığa karşı şefkatini simgeler.

Tarihsel ve Arkeolojik Bağlam

Buluntular

En eski kopya, Tutankhamun'un (MÖ 1336-1327) mezarındaki en dıştaki altın kaplamalı shrine'da bulunmuş, ancak eksiktir. Tam versiyonlar Seti I (MÖ 1290-1279), Ramesses II (MÖ 1279-1213), Ramesses III (MÖ 1186-1155) ve Ramesses VI'nın (MÖ 1145-1137) mezarlarında yer alır. Krallar Vadisi'ndeki bu yazıtlar, hiyeroglif ve detaylı sahnelerle süslenmiştir.

Kraliyet cenaze ritüellerinde kullanılır; firavunun ölüm sonrası yenilenmesini sağlar. Büyüsel bir rehber olarak, kralın ruhunun Ra'nın yolculuğuna katılmasını simgeler. Amarna Dönemi'nde (Akhenaten zamanı, MÖ 14. yy) kökeni olabileceği düşünülür, ancak Orta Krallık'a dayanır.

Sanatsal Temsil

Metin, inek Nut'un Shu tarafından kaldırıldığı sahnelerle betimlenir; bu, astronomik figürler ve tanrı figürleriyle zenginleştirilir. Tutankhamun'un mezarındaki bir yatak çerçevesi bile bu inek şeklinde yapılmıştır.

Önemi

Bu kitap, Mısır mitolojisinde nadir bir "mitolojik anlatı"dır; diğer cenaze metinleri (örneğin Amduat veya Ölüler Kitabı) daha ritüel odaklıyken, bu eser hikâye odaklıdır. Teolojik olarak, monoteist eğilimler taşır (Ra'nın üstünlüğü) ve dünyanın "düşüşü"nü açıklar.

Modern yorumlarda, Mezopotamya'nın Atrahasis efsanesi veya Tevrat'taki Tufan'la paralellikler kurulur. Edebiyat açısından, dinamik tanrı tasvirleri (Shu'nun rüzgârı, Osiris'in mumyalanmış hali) ile dikkat çeker.

Metnin Çevirisi

"Cennetlik İnek Kitabı" (Book of the Heavenly Cow) tam çevirisi, metnin orijinal hiyeroglif metinlerinin modern dillere aktarılmış hali olarak mevcut değildir; çünkü metinler genellikle parça parça, hiyeroglif ve resimlerle süslü mezar duvarlarında bulunur ve eksiktir. Ayrıca, Eski Mısırca'dan tam bir edebi çeviri yapmak, yorum ve bağlama dayalıdır; bu nedenle mevcut çeviriler, akademisyenler tarafından yorumlanmış ve tamamlanmış versiyonlardır. Tam bir çeviri için en güvenilir kaynaklar, Erik Hornung'un The Ancient Egyptian Books of the Afterlife (1999) kitabı veya J.F. Quack'ın çalışmalarına dayanır.

Aşağıdaki çeviri, metnin genel anlamını yansıtan bir rekonstrüksiyondur ve Krallar Vadisi'ndeki yazıtlara dayalıdır.

Cennetlik İnek Kitabı - Özet Çeviri

Giriş: Ra'nın Öfkesi

"Ra, yüce tanrı, insanlarının yüreklerini gördü; onların sözleri ona karşıydı, dilieri zehir doluydu. 'Benim yarattıklarım bana isyan ediyor,' dedi Ra. Tanrılar meclisini topladı ve 'İnsanlar bana karşı geldi, ne yapayım?' diye sordu. Tanrılar, 'İnsanların yüreklerini tart, onlardan intikam al,' dediler."

Hathor'un Görevlendirilmesi

"Ra, gözünü (Hathor'u) çağırdı ve dedi ki: 'İnsanların kanını akıt, onları cezalandır.' Hathor, Sekhmet olarak yeryüzüne indi; kükreyerek insanlara saldırdı, kan nehirleri aktı. Ancak Ra, merhamet duydu ve kırmızı boyalı bira hazırlattı. Hathor bunu içti, sarhoş oldu ve katliamı durdurdu."

Cennet İneğinin Yükselişi

"Ra, 'Yeryüzünde kalmayacağım, gökyüzüne çıkacağım,' dedi. Tanrılar Nut’u bir inek olarak getirdi; Shu onu kaldırdı, gök kubbeyi oluşturdu. Ra, ineğin sırtında tahtına oturdu. Yıldızlar onun etrafında dans etti, ay onun ışığı oldu. İnsanlar ise yeryüzünde kaldı, kusurlu ve zayıf."

Kozmik Düzenin Yeniden Kuruluşu

"Ra, yeraltı dünyasını yarattı; Osiris orada krallık kurdu. İnsanlar için ölüm geldi, hastalık yayıldı. Ancak Ra, 'Onlara merhamet edeceğim,' dedi ve tanrılar arasında adalet (Ma'at) sürdü. Kral, bu yolculuğa katılacak, Ra ile birleşecek."

Notlar

Orijinal metin, şiirsel ve ritüel bir üslupla yazılmıştır; çeviride bu özellikler tam yansıtılamaz. Hiyeroglifler, sembolik ifadeler içerir (örneğin, "kan" için kırmızı boya metaforu).