Dehriyyun

İslam geleneğinde "Dehriyyûn" (دَهْرِيُّون), zamanı (dehr) tanrılaştıran veya âlemin ezelî ve ebedî olduğunu, bir yaratıcıya ihtiyaç duymadan varlığını sürdürdüğünü savunan materyalist felsefî akıma verilen isimdir.

Köken ve Anlam

Kelime kökü: Arapça "dehr" (دَهْر) = "zaman, çağ, uzun süre".

Dehriyyûn: "Zamanı esas alanlar" veya "zamanın kendiliğinden işlediğini düşünenler".

Temel İnançları

Kur'ân ve hadislerde dolaylı olarak eleştirilen dehriyyûn, şu görüşleri savunurdu:

Âlem ezelîdir, başlangıcı yoktur.

Yaratıcı yoktur; her şey tabiat/zamanın tesadüfî işleyişiyle meydana gelir.

Ahiret, hesap, ceza-sevap yoktur; ölümle her şey biter.

Zaman her şeyi doğurur ve yok eder; tanrı yerine dehr (zaman) putlaştırılır.

Kur'ân'da Dehriyyûn

En açık işaret Câsiye Sûresi 24. âyettedir:

وَقَالُوا مَا هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا وَمَا يُهْلِكُنَا إِلَّا الدَّهْرُ

"Onlar dediler ki: Hayat ancak bizim dünya hayatımızdır; ölürüz ve yaşarız. Bizi ancak zaman (dehr) yok eder."

Bu âyette, "bizi ancak dehr yok eder" diyenler dehriyyûn olarak yorumlanmıştır.

İslam Âlimlerinin Yorumu

Taberî, Râzî, İbn Kesir gibi müfessirler: Bu görüşü tabiatçı materyalistlere bağlar.

Kelâm âlimleri (Eş'ârî, Mâturîdî): Dehriyyûnu "tabîiyyûn" (doğacılar) ve "mülhid" (sapkın) olarak sınıflandırır.

Felsefe tarihinde: Dehriyyûn, Epikuros, Demokritos gibi Yunan materyalistlerine benzetilir.

Örnek Alıntılar

İmam Gazâlî (İhya): "Dehriyyûn, âlemin kendiliğinden var olduğunu, Yaratıcı’yı inkâr ettiğini söyler."

İbn Teymiyye: "Dehriyyûn, zamanı ilâh edinmiş müşriklerdir."

Günümüz ateist/materyalist görüşlerle büyük benzerlik gösterir.