Hristiyan inancına göre Heretik sayılan akımlar

Hristiyan teolojisinde heretik (sapkın) sayılan inançlar, genellikle Hristiyanlığın temel dogmaları olan Tanrı'nın doğası, İsa Mesih'in kişiliği ve tanrısallığı, Kutsal Ruh'un rolü ve kurtuluş gibi konulardaki sapmalarla ilişkilidir. Özellikle erken dönem Hristiyanlıkta ve sonraki yüzyıllarda, farklı yorumlar ve akımlar ortaya çıkmış, bu da birçok konsilin toplanmasına ve "ortodoks" (doğru inanç) kabul edilen öğretilerin belirlenmesine yol açmıştır.

Hristiyan teolojisinde heretik sayılan bazı önemli inançlar ve akımlar:

İsa Mesih'in Doğasına İlişkin Heretik İnançlar (Kristolojik Sapkınlıklar)

Bu sapkınlıklar, genellikle İsa Mesih'in hem tanrısal hem de insani doğasını anlamada ortaya çıkan farklı yorumlardan kaynaklanır:

• Aryanizm: En önemli heretik akımlardan biridir. Kurucusu Arius, İsa Mesih'in Tanrı Baba tarafından yaratıldığını ve bu nedenle Baba ile aynı özden olmadığını, yani tam olarak tanrısal olmadığını savunmuştur. Bu inanç, 325 yılındaki İznik Konsili'nde resmi olarak sapkın ilan edilmiştir.

  
  

• Doketizm (Docetism): İsa'nın fiziksel bir bedene sahip olmadığını, sadece hayalet veya görünüşte insan olduğunu savunan görüştür. Bu, İsa'nın çarmıhtaki acılarını ve gerçek ölümünü reddettiği için sapkın kabul edilmiştir.

  
  

• Ebiyonitler (Ebionism): İsa'yı yalnızca bir insan peygamber olarak gören, Kutsal Ruh tarafından ilham edilmiş olsa da tanrısal olmadığını savunan bir Yahudi Hristiyan grubuydu. Onlar için kurtuluş, yasanın eksiksiz uygulanmasıyla mümkündü.

  
  

• Apollinaryanizm: İsa'nın tam insan değil, insan bedenine sahip ancak zihni ve ruhu yerine Tanrısal Söz (Logos) ile doldurulmuş olduğunu ileri süren görüştür. Bu da İsa'nın tam insan doğasını inkar ettiği için sapkın kabul edilmiştir.

  
  

• Nestoryanizm: İsa'da iki ayrı, birbirinden bağımsız "kişi" olduğunu (hem tanrısal hem de insani) ve Meryem'in sadece İsa'nın insani doğasının annesi olduğunu (yani "Tanrı Annesi" değil, "Mesih'in Annesi" olduğunu) savunan görüştür. Bu inanç, 431 yılındaki Efes Konsili'nde kınanmıştır.

  
  

• Monofizitizm: İsa'nın tek bir doğası olduğunu, bu doğanın tanrısal ve insani unsurların birleşerek yeni bir doğa oluşturduğunu savunan görüştür. Ortodoks görüşe göre İsa'da iki doğa (tanrısal ve insani) karışmadan ve değişmeden bir arada bulunur. Monofizitizm, 451 yılındaki Kadıköy Konsili'nde reddedilmiştir.

  
  

• Adopsiyonizm (Evlat Edinme İnancı): İsa'nın doğuşundan itibaren Tanrı'nın Oğlu olmadığını, ancak vaftizi, dirilişi veya göğe yükselişi gibi belirli bir noktada Tanrı tarafından "evlat edinildiği" ve dolayısıyla tanrısal bir statü kazandığını savunan görüştür.

Tanrı ve Üçleme'ye İlişkin Heretik İnançlar

Bu sapkınlıklar, Tanrı'nın üçlü birliğini (Baba, Oğul, Kutsal Ruh) anlamada ortaya çıkan sorunlardan kaynaklanır:

• Gnostisizm: Karmaşık bir felsefi ve dini sistem olan Gnostisizm, kurtuluşun gizli bilgi ("gnosis") aracılığıyla gerçekleştiğini savunmuştur. Materyal dünyanın kötü bir Demiurge (yaratıcı tanrı) tarafından yaratıldığına ve yüce, bilinmeyen bir Tanrı'dan farklı olduğuna inanmışlardır. İsa'nın da bedensel bir varlık olmadığına, sadece ruhsal bir varlık olduğuna inanmaları da sık görülen bir Gnostik inancıydı.

  
  

• Markiyonizm (Marcionism): Sinoplu Marcion'un kurduğu bu akım, Eski Ahit'teki Yahweh'in (Yahudi Tanrısı) kötü, adil ama sevgisiz bir tanrı olduğunu, İsa Mesih'in ise Yeni Ahit'te ortaya çıkan tamamen farklı, sevgi dolu bir Tanrı'nın habercisi olduğunu savunmuştur. Eski Ahit'i reddetmiş ve İncillerin de sadece Luka İncili ile Pavlus'un bazı mektuplarını kabul etmiştir.

  
  

• Modalizm / Sabeliyanizm: Baba, Oğul ve Kutsal Ruh'un ayrı kişiler olmadığını, tek bir Tanrı'nın farklı zamanlarda veya farklı durumlarda büründüğü "modlar" veya "maskeler" olduğunu savunur. Örneğin, Tanrı'nın bazen Baba olarak, bazen Oğul olarak, bazen de Kutsal Ruh olarak tezahür ettiğini iddia ederler. Bu, üç ayrı kişiliğin varlığını reddettiği için sapkın kabul edilmiştir.

  
  

• Tritheizm: Üç farklı Tanrı'nın varlığına inanmaktır; yani Baba, Oğul ve Kutsal Ruh'un birbirinden bağımsız ve ayrı üç ilahi varlık olduğu inancıdır. Bu da tek Tanrı inancına (monoteizm) aykırı olduğu için reddedilmiştir.

Kutsal Ruh ve Diğer Konulara İlişkin Heretik İnançlar

• Montanizm: 2. yüzyılda ortaya çıkan bu akım, Peygamber Montanus ve iki kadın peygamberin (Priscilla ve Maximilla) yeni vahiyler aldığını ve bu vahiylerin İncil'den bile üstün olduğunu iddia etmiştir. Aşırı çilecilik ve apokaliptik beklentilerle karakterize olmuşlardır. Kilise, İncil'in vahiylerinin tamamlandığını kabul ettiği için bu tür iddiaları sapkınlık olarak görmüştür.

  
  

• Pelajiyanizm: İngiliz keşiş Pelagius'un öğretileridir. Bu inanç, insanın düşüşten sonra bile tam bir serbest iradeye sahip olduğunu ve günah işlememe yeteneğine doğuştan sahip olduğunu savunur. Ayrıca kurtuluşta ilahi lütfun değil, insan çabasının daha önemli olduğunu vurgular. Bu, Augustinus gibi kilise babaları tarafından reddedilmiş ve insanlığın "İlk Günah" sonucu düşüşünü ve kurtuluş için ilahi lütfun mutlak gerekliliğini vurgulayan ortodoks öğretiye aykırı bulunmuştur.

  
  

Bu heretik akımlar, Hristiyanlık tarihindeki teolojik tartışmaların ve konsillerin ana gündemini oluşturmuş, sonuçta "ortodoks" Hristiyanlık inancının temelini atan inançların netleşmesine yardımcı olmuştur.