Mişna ve Gemaralar ile Hadisler

Yahudi geleneğindeki Mişna ve Gemara (birlikte Talmud) ile İslam’daki Hadis ve şerh/şerhler arasında bazı dikkat çekici benzerlikler vardır. Bunlar hem işlev hem de yapı açısından mukayese edilebilir.

Kaynak

Sözlü Gelenek

Mişna; Hz. Musa’dan sonraki kuşaklarda aktarılan “Sözlü Tevrat”ın yazıya geçirilmiş biçimi. Yani yazılı Tevrat’ın yanında bir “sözlü yorum ve uygulama geleneği” vardır. Hadis ise Hz. Muhammed’in söz, fiil ve takrirlerinin (onayı) sözlü rivayet zinciriyle aktarılıp sonradan derlenmesidir. İkisi de vahiy metninin (Tevrat / Kur’an) yanında, dini hayatı anlamak ve uygulamak için pratik rehber olan sözlü-geleneksel malzemeyi temsil eder.

Derleme ve Yazıya Geçirme

Mişna (M.S. 200 civarı); Yehuda ha-Nasi tarafından sistemleştirilip yazıya geçirildi. Hadis Külliyatı (M.S. 8–9. yüzyıl) ise Buhârî, Müslim gibi muhaddislerce toplanıp tasnif edildi. Her ikisi de başlangıçta “yazıya geçirilmesi hoş görülmeyen” bir gelenekti; çünkü asli kutsal kitabın önüne geçmesinden çekiniliyordu. Daha sonra unutulma tehlikesi doğunca yazıya geçirildi.

Şerh ve Yorum Geleneği

Gemara; Mişna’nın üzerine yapılan tartışmalar, yorumlar ve hukukî açıklamaları içeriyordu. Sonunda Mişna+Gemara = Talmud’u oluşturdu. Hadis Şerhleri / Fıkıh ise Hadisler üzerine yapılan açıklamalar, yorumlar ve fıkhî çıkarımlardı İmam Nebevî’nin, İbn Hacer el-Askalânî’nin, Kadı İyaz’ın vb. şerhleri buna örnektir. Mişna tek başına “özet hükümler”dir; Gemara tartışmalarla genişletir. Benzer şekilde hadisler “ham malzeme”dir, fakat asıl sistematik hukuk fıkıh ve hadis şerhleriyle oluşur.

İsnad ve Otorite

Yahudi Geleneğinde Mişna’daki otorite, “rabilerin zinciri”ne (Musa’dan sonraki nesiller) dayanır. Rab A dedi ki, Rab B dedi ki… şeklinde aktarılır. İslam Geleneğinde ise Hadis otoritesi, isnad zincirine (sahabi → tabiîn → muhaddisler) dayanır. İkisinde de otorite, sadece metinden değil, rivayeti aktaran zincirden gelir.

Hukuk ve Yaşam Düzeni

Mişna/Gemara: Yahudi dinî hukukunu (Halakha) ayrıntılarıyla kurar. Hadis/Fıkıh ise İslam hukukunun (Şeriat) ayrıntılı uygulamalarına temel olur. Yani her iki gelenekte de metinler sadece “teolojik” değil, aynı zamanda hukukî ve gündelik hayat rehberidir.

Çeşitlilik ve Çoğulculuk

Talmud; farklı rabilerin tartışmaları, bazen çelişkili görüşleri içerir. Çoğulcu bir yapısı vardır. Hadis ve Fıkıhda ise Farklı hadisler ve farklı fıkıh ekolleri (Hanefî, Malikî, Şafiî, Hanbelî) bulunur; aynı konuda farklı görüşlere yer verilir. İki gelenek de tek tip değil, içlerinde tartışma ve çoğulculuk barındırır.

Mişna+Gemara ile Hadis+Şerh/Fıkıh arasındaki benzerlikler

İkisi de yazılı vahyin (Tevrat/Kur’an) yanında sözlü geleneğin kaynağıdır. Başlangıçta sözlü aktarılan, sonra yazıya geçirilen geleneklerdir. Rivayet zincirine (isnad/rabi silsilesi) dayanır. Asıl amaç dini hukuk ve günlük pratikleri düzenlemektir. Şerhler, tartışmalar ve farklı görüşler içerir.

Yahudi geleneğindeki Mişna ve Gemara (birlikte Talmud) ile İslam’daki Hadis ve şerh/şerhler arasında bazı dikkat çekici benzerlikler vardır. Bunlar hem işlev hem de yapı açısından mukayese edilebilir.