Tembel ya da emekli Tanrı

Deus Otiosus

Deus otiosus, Latincede "tembel tanrı" veya "hareketsiz tanrı" anlamına gelir. Bu kavram, özellikle bazı deistik ve politeistik inanç sistemlerinde görülen, evreni yarattıktan sonra onun işleyişine doğrudan müdahale etmeyen, bir kenara çekilmiş veya "emekli" bir tanrı fikrini ifade eder. Yani, tanrı evreni bir saat gibi kurup çalıştırdıktan sonra kendi haline bırakmış ve artık günlük olaylara karışmamaktadır.

Deus Otiosus'un Temel Özellikleri

* Yaratıcı Ancak Müdahale Etmeyen: Deus otiosus, evrenin ve yaşamın başlangıcındaki yaratıcı güç olarak kabul edilir. Ancak bu yaratma eyleminden sonra, tanrının aktif rolü sona erer. Evrenin doğal yasalar ve ilkeler çerçevesinde kendi kendine işleyişine izin verir.

* Aşkın ve Uzak: Bu tanrı figürü, genellikle dünyevi işlerden uzak, aşkın ve erişilemez olarak algılanır. İnsanların dualarına, ritüellerine veya kurbanlarına doğrudan karşılık vermez. Bu durum, tanrının yüceliği ve kusursuzluğu ile de ilişkilendirilebilir; zira kusursuz bir varlığın sürekli müdahaleye ihtiyaç duyan bir evren yaratması çelişkili bulunabilir.

* Doğal Teoloji ile Bağlantı: Deus otiosus kavramı, doğal teoloji ile yakından ilişkilidir. Doğal teoloji, tanrının varlığını ve niteliklerini, kutsal metinlere veya vahye dayanmadan, yalnızca akıl ve doğadaki gözlemler yoluyla anlamaya çalışır. Bu bağlamda, evrenin düzeni ve işleyişi, tanrının başlangıçtaki mükemmel tasarımını gösterir, ancak sonraki dönemdeki eylemlerini değil.

* Bazı Dinlerdeki Yeri: Deus otiosus fikri, özellikle bazı Afrika ve Okyanusya mitolojilerinde, bazı gnostik akımlarda ve erken deist düşüncelerde kendine yer bulmuştur. Bu inanç sistemlerinde, yüksek bir tanrının yaratma eyleminden sonra, daha alt düzeydeki ruhlar veya tanrılar aracılığıyla dünyevi işlerin yürüdüğüne inanılır.

Deus Otiosus ve Deizm

Deizm, Deus otiosus kavramının en belirgin biçimde görüldüğü felsefi akımlardan biridir. Deistler, tanrının evreni yarattığına ve ona doğal yasalar verdiğine inanırlar, ancak sonrasında tanrının evrene herhangi bir müdahalede bulunmadığını savunurlar. Mucizeleri veya ilahi vahyi reddederler. Onlara göre tanrı, mükemmel bir saatçi gibi, yarattığı saati kurduktan sonra ona dokunmaz, saat kendi başına çalışır.

Eleştiriler

Deus otiosus kavramı, özellikle teistik inançlar tarafından eleştirilir. Teistler, tanrının sadece yaratıcı değil, aynı zamanda sürekli olarak evrenle etkileşimde bulunan, dualara cevap veren ve mucizeler gösteren aktif bir varlık olduğuna inanırlar. Onlara göre Deus otiosus, tanrıyı pasifize eden ve insanlar ile tanrı arasındaki ilişkiyi zayıflatan bir fikirdir.

Bu bilgilerden hareketle Türk mitolojisindeki Gök Tengri bir Deus Otiosus olarak nitelenebilir mi?