Uluu Toyon, kargaların atası

Üç katmanlı olarak tasvir edilen Türk mitolojik dünya görüşüne göre(yukarı, orta ve ağağı) Yukarı Dünyada yaşayan tanrılardan biridir.

Yakut şaman mitolojisinde, Sayan-Altay kavinlerinden farklı olarak göksel varlıklar iyi (ayıı) ve kötü (abaası) olarak ikiye ayrılmış olup Uluu Toyon ilk önce kötü (abaası) olarak kabul edilmiştir.

Şamanların koruyucu ruhudur. Karganın yardımıyla insanlara ateşi vermiş, onlara sür adı verilen ruh vermiştir.

Mitoljl inanca göre Uluu Toyon, diğer yüksek ruhlar gibi ölümlükere görünmez ancak büyük hayvan kılığında bazı insanlar onunla karşılaşabilir. 1887 yılında Namsky ulusunda anlatılan bir mitte "Bazen büyük bir boğa ya da siyah aygır, büyük bir ayı ya da geyik kılığına giren Uluu Toyon, yerde kükreyerek ve gürültü kopararak koşar"

Bazı anlatılarda karganın yanı sıra özellikle siyah renkli hayvanların kılığına girer. Ayı, boğa, aygır, geyik gibi hayvanların kılığına girdiğine inanılır.

Büyük karga olarak adlandırılan Uluu Toyon kargaların atasıdır ve genellikle karga kılığında görünür. Yakutlardaki, kargaların uyumadığı ve tüm dünyaları aynı anda görebildiği, karga gözü yiyenin uyuyamayacağına olan inanç nedeniyle karga ile bu Tanrı arasında bağlantı kurulduğu düşünülmektedir.

Mitlerde ve kahramanlık destanlarında (olonho) Ürüng Ayıı Toyon ve Uluu Toyon yüce hakimler olarak hareket eder ve insanlara hakaret edenler ile kan dökenleri katı ve acımasız bir şekilde cezalandırırlar. Mitolojik anlatılarda şamanlar halkı şikayet etmek için Uluu Toyon'a müracaat ederler. Sıradan insanların ruhları da anlaşmazlıklar çözmek için O'na yönelirler.

Halk geleneğine göre Uluu Toyon büyük bir ailenin başkanıdır. Eşi ve ailesiyle birlikte gökte yaşar. Eşi Buus Dalkıya Hotun (yalpalayan tarzda yüyüşü olan Buz hanım), oğulları ise Hapa Sılgılaah Toyon (siyah atları olan), Beki Suorun, Hara Suorun (kara kuzgun), Aan Durai, kızları: Maal Kıırday (beyaz şahin) , Çugun Çuguyday, Tıgıydaan Kuo vd. dir.

Eski çağ uzmanlarının bir kısmı Uluu Toyon'un Ürüng Ayıı tolonun kardeşi olduğunu belşrmekte iseler de diğer uzmanlara göre O üç göksel klandan biriinin lideridir.

Yakut Türklerine göre Ürüng Ayıı Toyon, Uluu Toyon ile kader tanrısı Dılga/Çılga Haan'ı konseye davet eder, üçü bir arada yeri yaratır ve anlaşmazlıkları çözerler.

Kaynaklar:

Seroşevskiy V. L. Yakutı, s. 658'den aktaran Bayat, F. Türk Şaman Mitolojisinin Teonimleri, Ötüken Yay., 2023,s.91.

Bayat, F. Türk Şaman Mitolojisinin Teonimleri, Ötüken Yay., 2023