Ateist Osmanlı Alimi, Lari Mehmed

Lâri Mehmed Efendi (veya Lari Mehmed Ağa), 17. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamış bir din âlimi, imam ve düşünürdür.

Bilim ve zekâsıyla tanınan, zengin bir tüccar olan Lâri Mehmed, İstanbul Valide Hanı'nda ikamet etmekteydi ve bir dönem Maksud Paşa Camii'nde imamlık yapmıştı. Dönemin uleması arasında saygın bir konuma sahipti, ancak Tanrı'nın varlığını (ulûhiyet), ahiret hayatını (haşr ü neşr), namaz ve oruç gibi ibadetlerin farzlığını inkâr ettiği ve şarabı (hamr) helal gördüğü iddialarıyla suçlandı. Bu görüşlerini sadece kendine saklamayıp etrafa yayması, "ehl-i İslâm'ı idlâl ederek" (Müslümanları saptırarak) taraftar toplaması nedeniyle dikkat çekti ve sarayın kulağına ulaştı.

1665 yılında tutuklandı ve yargılandı. Mahkeme, 2 Şubat 1665 Cuma günü İstanbul Kaymakamı Vezir İbrahim Paşa'nın sarayında toplandı; yaklaşık 40 şahit dinlendi.

Lâri Mehmed, fikirlerini reddetmek yerine cesurca ve ısrarla savundu. Dönemin İngiliz tarihçisi Paul Rycaut'a göre, Osmanlı bürokrasisinde Tanrı inkârcılarının (gizli ateistler) yaygın olduğu bir ortamda, Lâri Mehmed bunların ileri gelenlerinden biriydi. Mahkeme, İstanbul Kadısı Merhabazâde Efendi'nin onayıyla idam fetvası verdi. Parmakkapı'da halka teşhir edildikten sonra boynu kılıçla vurularak idam edildi.

Ölümünden sonra kitapları ve eşyaları satılarak devlete gelir sağlandı, ancak daha sonra iade edildi. Arşiv belgelerinde, "Evrâk-ı perişan" (dağınık evraklar) adlı kişisel notları ve "kâfir hattı" (gayrimüslim alfabeleriyle) yazılmış yabancı dil kitapları dikkat çeker; bu onun birden fazla dil bildiğini ve muhtemelen Avrupaî eserler okuduğunu gösterir.

Lâri Mehmed, Osmanlı tarihindeki bilinen ilk açık ateist figürlerden biri olarak kabul edilir ve zındıklık (tanrıtanımazlık) suçlamasıyla idam edilen diğer âlimlerden (örneğin Molla Lütfi, Molla Kabız) ayrılır. Kaynaklar, onun reformcu ve muhalif bir tavır sergilediğini vurgular.