Averroism

Averroism (Türkçe: İbn Rüşdcülük veya Latin Averroizmi), 12. yüzyıl Endülüslü Müslüman filozof İbn Rüşd’ün (Averroes, 1126–1198) Aristoteles’in eserlerine yaptığı yorumlara dayanan bir ortaçağ felsefe akımıdır. Bu akım, özellikle 13. ve 14. yüzyıllarda Paris Üniversitesi’nde Latin Hristiyan dünyasında etkili olmuş, skolastik felsefe ile çatışmalara yol açmıştır.

Kökeni ve Temeli

- İbn Rüşd, Aristoteles’in eserlerini Arapça çeviriler üzerinden incelemiş ve "Büyük Yorumcu" (Commentator) unvanıyla anılmıştır. Onun "Aristoteles şerhleri" (yorumları), 12. yüzyıl sonlarında Latince’ye çevrilmiş ve Avrupa’da yayılmıştır.

Averroism, İbn Rüşd’ün felsefi yorumlarının Latin dünyasındaki takipçileri tarafından geliştirilmiştir. En önemli isimler; Siger de Brabant (ö. 1284) ve Boethius de Dacia'dır.

Temel Doktrinleri

Dünyanın Ezeli Oluşu

Evrenin Tanrı tarafından yaratıldığı değil, ezeli ve ebedi olduğu savunulur. Bu, Hristiyan yaratılış inancına aykırıdır.

Aklın Birliği Teorisi (Monopsychism)

Bireysel ruhlar değil, tüm insanlarda ortak tek bir akıl (intellectus possibilis) vardır. Ölümden sonra bireysel bilinç devam etmez.

Çift Hakikat Teorisi (Double Truth)

Felsefe ile din ayrı hakikat alanlarıdır. Felsefe akılla, din vahiy ile hakikate ulaşır. Bir önerme felsefede doğru, dinde yanlış olabilir (örneğin dünyanın ezeli oluşu).

Nedensellik ve Determinism

Evren katı bir nedensellik zinciri ile işler. Mucizeler aklen mümkün değildir İbn-i Rüşd aslında "çift hakikat"i bu şekilde savunmamıştır. Bu teori, onun yorumcuları (özellikle Siger) tarafından aşırı yorumlanmıştır.

Tarihsel Gelişimi ve Tepkiler

1260'lar

Paris’te Averroist öğretiler yayılır. Siger de Brabant liderlik eder.

1270 Paris Piskoposu **Étienne Tempier**, 13 tez yasaklar (dünyanın ezeli oluşu, aklın birliği vb.).

1277 Tempier, 219 tezi mahkûm eder. Averroism resmen yasaklanır.

14. yy Padua ve Bologna’da gizli Averroism devam eder. Rönesans hümanistlerini etkiler.

Etkileri

Skolastik Felsefeye Tepki

Thomas Aquinas Averroism’e karşı (De Unitate Intellectus (Aklın Birliği Üzerine) adlı eserini yazmıştır. Aquinas, bireysel aklın ve ruhun ölümsüzlüğünü savunur.

Rönesans ve Modern Felsefe

- Averroism, akılcı ve seküler düşüncenin öncüsü olmuştur. Padua Okulu (16. yy), Averroes’i yeniden keşfeder. Spinoza, Leibniz gibi düşünürler dolaylı etkilenmiştir.

İslam Dünyasında

İbn Rüşd, doğuda fazla etkili olmamış; Gazali’nin eleştirileri baskın gelmiştir.

Kaynak Önerileri (Türkçe/İngilizce)

İbn Rüşd ve İbn Rüşdçülük Macit Gökberk

Ortaçağ Felsefesi Ahmet Cevizci

Averroes and the Enlightenment Mourad Wahba

Stanford Encyclopedia of Philosophy: "Averroes"