Cüzzam!
- Murat Durdu
- 28 Kas
- 2 dakikada okunur
Hayattan tecrit edilenlerin öyküsü!
Cüzzam Hastalığı Nedir?
Cüzzam (Leprosy veya Hansen hastalığı), "Mycobacterium leprae" adlı yavaş çoğalan bir bakterinin neden olduğu kronik enfeksiyon hastalığıdır.
Eski çağlardan beri bilinen en eski hastalıklardan biridir ve özellikle deri, periferik sinirler, üst solunum yolu mukozası ve gözleri tutar.
Temel özellikleri
Bulaşıcılığı çok düşüktür. Uzun süreli ve yakın temas (genellikle yıllarca aynı evde yaşamak) gerektirir. Havadan, tokalaşmakla, kısa temasla bulaşmaz.
Günümüzde çok etkili ilaçlarla (multidrug therapy - MDT) %100 tedavi edilebilir. Tedavi 6–12 ay sürer ve ücretsizdir (WHO tarafından tüm dünyaya ücretsiz ilaç sağlanır).
Tedavi edilmezse sinir hasarı yaparak uyuşukluk, kas güçsüzlüğü, deformasyon ve uzuv kayıplarına yol açabilir.
Günümüzde dünya genelinde yılda yaklaşık 200.000 yeni vaka bildiriliyor, çoğu Hindistan, Brezilya ve Endonezya’dadır.
Türkiye’de Cüzzamla Mücadele Tarihi ve Öncü İsimler
Türkiye’de cüzzam, Osmanlı’nın son dönemlerinden Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar önemli bir halk sağlığı sorunuydu. Özellikle İstanbul, İzmir, Trabzon ve Doğu Anadolu’da cüzzamlı hastalar için “cüzzamhane” adı verilen tecrit kolonileri vardı (en bilineni İstanbul’da Sivralan/Yedikule Cüzzamhanesi).
Türkiye’de cüzzamla ilk ve ciddi mücadele eden öncü isimler:
Dr. Besim Ömer Paşa (1862–1940)
Osmanlı’nın son dönemindeki en önemli halk sağlığı uzmanlarından biri.
1910’lu yıllarda cüzzamın bulaşıcılığı ve tecrit gerekliliği konusunda çalışmalar yaptı.
Cüzzamla mücadelede modern tıp anlayışını Türkiye’ye getiren ilk isimlerden biri kabul edilir.
Dr. Hulusi Behçet (1889–1948)
Dünyaca ünlü Behçet hastalığını tanımlayan hekim.
1920–1930’lu yıllarda İstanbul’da cüzzam konusunda çok aktif çalıştı, cüzzamlı hastaların muayene ve tedavisini yaptı.
Cüzzamın dermatolojik yönleriyle ilgilendi ve eğitim verdi.
Dr. Refik Saydam (1881–1942) (Cumhuriyet dönemi)
İlk Sağlık Bakanı (1925–1937 arası uzun süre).
1920’li–1930’lu yıllarda cüzzamla topyekûn mücadele için devlet politikası oluşturdu.
Cüzzamlıların tecrit edildiği kolonilerin düzenlenmesi, kayıt altına alınması ve tedavi edilmesi için talimatlar verdi.
Dr. Cemil Topuzlu
(Sultan II. Abdülhamid ve Cumhuriyet dönemi cerrahı)
İstanbul’daki cüzzamhanenin modernleştirilmesinde rol oynadı.
Gerçek dönüm noktası: 1950’ler ve sonrası
Prof. Dr. Türkan Saylan (1935–2009)
Türkiye’de cüzzamla mücadelenin sembol ismidir.
1960’lı yıllardan 2009’daki vefatına kadar İstanbul Lepra Hastanesi’nin (bugünkü Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesi bünyesindeki Lepra Ünitesi) başhekimiydi.
Cüzzamın Türkiye’de kontrol altına alınmasında en büyük pay sahibidir.
1986’da Cüzzamla Savaş Derneği’ni kurdu (bugün Uluslararası Lepra Birliği’nin Türkiye temsilcisi).
Köy köy, il il dolaşarak hastaları buldu, tedavi etti, toplumsal damgalanmayla mücadele etti.
WHO ve Uluslararası Lepra Birliği tarafından çok sayıda ödül aldı (örneğin Gandhi Lepra Ödülü).
Türkiye’de 1994 yılında “cüzzam elimine edildi” (yani binde 1’in altına indi) ilan edildiğinde bu başarı büyük ölçüde onun eseridir.
Prof. Dr. Ömer Küçük
(1930’lu yıllar–2000’ler)
Türkan Saylan’ın en yakın çalışma arkadaşı, Lepra Hastanesi’nde uzun yıllar başhekim yardımcılığı yaptı, cüzzamla mücadelede çok önemli katkıları oldu.
Güncel durum (2025 itibarıyla)
Türkiye’de aktif cüzzam vakası neredeyse yok denecek kadar azdır (yılda 5–10 yeni vaka, çoğu yurt dışından gelen göçmenlerdir).
Bakırköy Lepra Hastanesi hâlâ ayakta olup, cüzzam polikliniği ve dermato-veneroloji kliniği olarak hizmet vermektedir.
Cüzzamla Savaş Derneği hâlâ aktiftir ve özellikle göçmen nüfusta erken tanı için çalışmaktadır.
Kısaca özetlersek: Osmanlı’da Besim Ömer Paşa ve Hulusi Behçet öncülük etmişse de, Cumhuriyet döneminde cüzzamın Türkiye’de kontrol altına alınmasında en büyük isim tartışmasız Prof. Dr. Turhan Saylan’dır. Onun 50 yıllık mücadelesi sayesinde Türkiye bugün cüzzamı yeryüzünden silen ülkeler arasında yer almaktadır.
Yorumlar