Haşvi, Haşviyye: Kalın Kafa

Haşvi veya İslam geleneğindeki yaygın adıyla Haşviyye, dinî konularda akıl yürütmeyi reddederek sadece ayet ve hadislerin zahiri (lafzî) anlamına bağlı kalmayı benimseyen bir anlayışı ifade eden bir terimdir.

Bu terim, genellikle eleştirel bir bağlamda ve küçümseme amacıyla kullanılır.

Haşviyye Anlayışının Temel Özellikleri

* Nassların Zahirine Bağlılık: Haşviyye mensupları, Kur'an ayetleri ve hadislerin harfiyen, yani kelimesi kelimesine anlaşılması gerektiğini savunurlar. Metinlerin derinlemesine yorumlanmasına (tevil) veya aklî çıkarımlara genellikle karşı çıkarlar.

* Aklı Reddetme: Dinî konularda aklın rolünü küçümser veya tamamen reddederler. Onlara göre, dinin esasları sadece nakil (ayet ve hadisler) yoluyla öğrenilebilir ve akıl, bu konularda yanıltıcı olabilir.

* Teşbih ve Tecsime Yönelme Riski: Allah'ın sıfatları gibi konularda, ayetlerin zahirî anlamlarına aşırı bağlılıkları, Allah'ı yaratılmışlara benzetme (teşbih) veya O'na cismanî özellikler atfetme (tecsîm) gibi sonuçlara yol açabilir. Örneğin, "Allah'ın eli" veya "Allah'ın yüzü" gibi ifadeleri mecazi anlamda yorumlamak yerine, gerçek bir el veya yüz gibi düşünme eğiliminde olabilirler.

* Hadis Rivayetine Aşırı Vurgu: Hadisleri hiçbir eleştiri ve incelemeye tabi tutmaksızın sahih kabul edip harfiyen yorumlama eğilimindedirler. Bu durum, bazen zayıf veya mevzu (uydurma) hadislerin bile dinî esaslar arasında yer almasına neden olabilir.

* Karalama Amacıyla Kullanımı: Tarihte, farklı kelam mezhepleri, özellikle Mu'tezile gibi akılcı ekoller tarafından, aklî istidlalden uzak duran veya aklı küçümseyen bazı grupları nitelemek için kullanılmıştır. İbn Teymiyye gibi bazı alimler ise bu terimin belli bir itikadi zümreyi ifade etmekten çok, "avam ve cahiller" manasında, karalama amacıyla kullanıldığını belirtmişlerdir.

Tarihsel Bağlamı

"Haşviyye" tabiri, İslam düşüncesi tarihinde özellikle II. (VIII.) yüzyılın başlarına kadar uzanır. Hadislerin toplanma ve tasnif edildiği dönemlerde, nassların zahiri üzerinde amel etmeyi gerekli gören ve bu hususta aşırılığa kaçan bazı gruplar için kullanılmıştır. Bu gruplar, genellikle Ehl-i Hadis içinde yer alan, ancak hadisleri anlamada derinlikten ve akli muhakemeden uzak duran kesimlerle ilişkilendirilmiştir.

Sonuç olarak, İslam geleneğinde haşviyye, dinî metinlerin literal yorumuna aşırı vurgu yapan, akıl ve tevili ikinci plana atan veya tamamen reddeden bir düşünce tarzını ifade eder.