Kabe Baskını - 1979

Cüheyman el-Uteybi Baskını

1979 Büyük Cami Baskını (Grand Mosque Seizure), İslam tarihinin modern dönemindeki en çarpıcı olaylardan biri olarak kabul edilir. Bu olay, Suudi Arabistan'ın Mekke şehrindeki Mescid-i Haram'ı (Kâbe'nin bulunduğu Büyük Cami) hedef alan bir militan ayaklanmasıdır.

20 Kasım 1979'da başlayan ve iki hafta süren bu baskın, Suudi kraliyet ailesine karşı bir isyan niteliğindeydi ve İslam'ın en kutsal mekanında şiddetin yasak olması nedeniyle büyük bir skandala yol açtı. Olay, radikal İslamcı ideolojinin yükselişi, Suudi monarşisinin meşruiyet krizi ve küresel Müslüman topluluklar üzerindeki etkileri açısından önemlidir.

Arka Plan ve Motivasyonlar

Cüheyman el-Uteybi, baskının lideri olarak, Suudi Arabistan'ın güçlü Oteybe kabilesinden gelen bir İslamcı militandı. Eski bir Suudi Ulusal Muhafız eri ve vaiz olan Uteybi, başlangıçta Şeyh Abdülaziz bin Baz'ın (daha sonra Suudi Arabistan'ın Büyük Müftüsü) öğrencisiydi, ancak hocasından ayrılarak radikalleşti.

Uteybi ve takipçileri, kendilerini "el-İhvan" (kardeşler) olarak adlandırıyorlardı; bu isim, 20. yüzyıl başlarında Suudi devletinin kurulmasına yardımcı olan Arap milislerini çağrıştırıyordu. Grup, Suudi hanedanını (Âl-i Suud) yozlaşma, gösteriş ve Batı'ya aşırı yakınlaşma nedeniyle gayrimeşru ilan ediyordu.

Petrol zenginliğiyle gelen hızlı modernleşme –şehirleşme, tüketim çılgınlığı, televizyonun yaygınlaşması, kadın-erkek karışıklığı ve yabancı uzmanların ülkeye doluşması– İslam'ın orijinal yollarından sapma olarak görülüyordu. Uteybi, Batı'nın reddini, televizyonun yasaklanmasını, gayrimüslimlerin ülkeden çıkarılmasını ve teokratik bir düzenin kurulmasını savunuyordu.

Uteybi'nin grubu, Medine'deki İslam Üniversitesi'nde okuyan teoloji öğrencileri ve El cemaat, El Selefiye, El Muhtesib adlı Selefi örgütün üyelerinden oluşuyordu. Bu grup, hükümetin dini aşırıcılığa karşı çekingen tutumu sayesinde camilerde radikal mesajlar yayabiliyordu. 1978'de Uteybi, fitne çıkarmaktan hapsedildiğinde, kayınbiraderi Muhammed Abdullah el-Kahtani ile tanıştı ve rüyasında Kahtani'yi "Mehdi" (kıyamet öncesi adaleti getirecek kurtarıcı figür) olarak ilan etti. Kahtani'nin adı ve babasının adı Hz. Muhammed'inkine uyuyordu; ayrıca kuzeyden Mekke'ye gelmesi hadislerdeki Mehdi tasvirine uyuyordu.

Olay, Hicri 1399 yılının son günü (Hicri 1400'ün başlangıcı) olan 20 Kasım'da gerçekleşti; bu tarih, her İslam yüzyılının başında bir "müceddid" (yenileyici) geleceği inancıyla bağlantılıydı. Militanlar, zengin bağışçılar sayesinde iyi silahlanmış ve eğitilmişti; bazıları Ulusal Muhafız'dan eski üyelerdi. Silahlar, gaz maskeleri ve erzaklar haftalarca caminin yeraltı odalarına gizlice sokuldu. Grup, kıyametin yaklaştığına inanan milenyumcular (millenarian) olarak, monarşiyi reddediyor ve Vahhabi ulemayı kınayarak daha katı bir puritanizm savunuyordu.

Ana Figürler

Cüheyman el-Uteybi: Lider; eski Ulusal Muhafız eri, karizmatik vaiz. Bedevî kökenli, sınırlı eğitimli ama takipçileri üzerinde güçlü etki sahibi. Baskın sonrası yakalandı ve idam edildi.

Muhammed Abdullah el-Kahtani: Mehdi ilan edilen kişi; Uteybi'nin kayınbiraderi. Çatışmada öldü.

Diğer militan liderler: Muhammed Faysal, Muhammed Elias (teslim oldular); Falih ed-Dehiri, M. Zuveyd en-Nefai (öldürüldü); A. Kudheybi (yaralandı).

Dini figürler: Şeyh Abdülaziz bin Baz ve ulema heyeti (şiddete izin veren fetva verdi); İmam Muhammed es-Subeyl (namaz sırasında kesintiye uğradı).

Yabancı yardımlar: Fransız özel kuvvetleri (danışmanlık, gaz sağladı); Pakistan Özel Servis Grubu (eğitim ve planlama).

Militan sayısı 300-600 arası (kadın ve çocuklar dahil), Suudi kuvvetleri ise yaklaşık 10.000 askerdi.

20 Kasım 1979 (sabah erken saatler): Sabah namazı sırasında yaklaşık 50.000 hacı önünde militanlar, ihramlarından silah çıkararak kapıları zincirledi, iki polisi öldürdü ve camiyi ele geçirdi. Çoğu rehine serbest bırakıldı, ancak bazıları içerde tutuldu. Militanlar minarelere keskin nişancılar yerleştirdi ve telefon hatlarını kesti. Hoparlörlerden taleplerini duyurdular: Suud hanedanına karşı ayaklanma, ABD'ye petrol ihracatının kesilmesi, yabancı uzmanların kovulması. Kahtani Mehdi ilan edildi.b67cf9

21-24 Kasım: İçişleri Bakanlığı'ndan 100 güvenlik görevlisi geri alma girişimi ağır kayıplarla başarısız oldu. Suudi Ordusu ve Ulusal Muhafız devreye girdi, çevre kordonu kuruldu. Ana kapılara frontal saldırılar keskin nişancılarca püskürtüldü. Ulema, teslim çağrısından sonra şiddet izni veren fetva verdi.

25 Kasım: Beyrut'ta bir muhalif grup talepleri açıklayan bildiri yayınladı ancak katılımı reddetti.

Yeraltı tünellerinden başarısız saldırılar sonucunda Fransız GIGN gaz planı devreye girdi; Pakistanlılar eğitim verdi. Gaz bodrumlara pompalanarak militanlar dışarı çıkarıldı. ABD büyükelçiliği notlarında bazı liderlerin kaçtığı belirtildi; Mekke'de ara sıra çatışmalar çıktı.

4 Aralık: İki hafta sonunda kalan militanlar teslim oldu.

Suudi Müdahalesi ve Yabancı Yardımı

Kral Halid, Veliaht Fahd ve Prens Abdullah yurtdışındayken Prens Sultan ve Nayif'e yetki verdi. Camide şiddetin yasak olması nedeniyle ulemanın fetvası kritik oldu; ancak "silahlı grup" olarak nitelendirildi ve teslim çağrısı şartı kondu. Suudi kuvvetleri ağır kayıp verdi; yanan halı dumanı pusulara zemin hazırladı.

Fransız Özel Kuvvetleri (GIGN), üç danışman göndererek (Harem alanına gayr-i müslimler giremez inancı nedeniye bu askerlere Kelime-i Tevhid okutup geçici olarak Müslüman sayıldılar) Bu birlik planı hazırladı: Her 50 metrede delik açılıp gaz ve el bombalarıyla hava boğuldu. Pakistanlı özel kuvvetler eğitim ve planlamada rol aldı. Bu yardımlar gizli tutuldu, zira Batı müdahalesi Müslüman dünyada tepki yaratabilirdi.

Kayıplar

127 Suudi asker öldü, 451 yaralandı; 11 hacı öldü, 109 yaralandı. Resmi toplam: 255 ölü (hacı, asker ve militan), 560 yaralı; ancak diplomatlar daha yüksek rakamlar olduğunu söyledi.

Militan kayıpları: 117 ölü (Kahtani dahil); 68 yakalanan idam edildi (Uteybi dahil).

Sonuçlar, İnfazlar ve Toplumsal Etkiler

Kahtani çatışmada öldü. Uteybi ve 67 militan yakalandı, yargılandı ve ulemanın fetvasıyla yedi suçtan (cami ve Muharrem'in kutsallığını ihlal, Müslüman öldürme, otoriteye itaatsizlik, namazı durdurma, Mehdi'yi yanlış tanıma, masumları sömürme) idama mahkûm edildi. 9 Ocak 1980'de 63'ü sekiz şehirde (Bureyde, Dammam, Mekke, Medine, Riyad, Abha, Hail, Tabuk) halka açık infaz edildi; maksimum caydırıcılık amaçlandı.

Uluslararası olarak, İran İslam Devrimi'yle çakışan olay, Humeyni'nin ABD ve İsrail'i suçlaması nedeniyle Müslüman dünyada anti-Amerikan isyanlara yol açtı (Pakistan'da ABD elçiliği yakıldı, Libya, Filipinler, Türkiye, Bangladeş'te protestolar). Sovyet ajanları söylentileri yaydı.

Suudi Arabistan'da Kral Halid, ulemayı güçlendirerek daha katı İslamî uygulamalara geçti: Kadın fotoğrafları gazetelerde yasaklandı, sinemalar ve müzik dükkânları kapatıldı, okullarda dinî eğitim artırıldı (gayri-İslamî tarih dersleri kaldırıldı), cinsiyet ayrımı kahvehanelere yayıldı, din polisi güçlendirildi. Bu, modernleşmeyi on yıllar geciktirdi ve muhafazakâr bir dönüşüme neden oldu.

Olay, Suudi toplumunda aşırıcılığa karşı hükümetin başlangıçtaki tereddüdünü gösterdi; Usame bin Ladin gibi figürler daha sonra Suudi müdahalesini eleştirdi. Veliaht Prens Muhammed bin Selman, 1979 öncesi Suudi hayatının diğer Körfez ülkelerine benzediğini (kadınların araba sürdüğü, sinemaların olduğu) belirterek, baskının bu liberalizmi sona erdirdiğini ifade etti.

Bu olay, İslam tarihinde radikalizm ile monarşi arasındaki gerilimi simgeler ve Suudi Arabistan'ın iç politikalarını derinden şekillendirmiştir.