Sultanüş Şuara saraydan neden uzaklaştı/rıldı?

Ahmed Paşa’nın saraydan uzaklaşması (aslında bir tür sürgün sayılır) Fatih Sultan Mehmed’in son yıllarında (1470’lerin ikinci yarısı) gerçekleşti ve Osmanlı kaynaklarında birkaç farklı şekilde anlatılır. Gerçek sebep tek değil, birkaç olayın birikimiydi. En çok kabul edilen sebepler şunlardır:

Fatih’in “Güneş” kasidesine kızması (en yaygın ve en doğru kabul edilen sebep)

Ahmed Paşa, padişaha çok güzel bir kaside yazmıştı. Kasidenin matla (ilk) beyti şuydu:

“Güneş oldur ki âlemde nihân olmasun

Şems-i tâbân-ı cihan-ı dü cihândır sensin”

(Güneş odur ki âlemde gizli kalmasın / Sen iki cihanın parlayan güneşisin)

Fatih bu beyte çok sinirlendi. Çünkü “Güneş” lakabı Hz. Ali’ye aitti ve padişahın kendini Hz. Ali’ye benzetmesini şirk ve büyüklenmek saydı.

Ahmed Paşa hemen özür diledi, “Efendim, ben sadece mecaz söyledim” dedi ama Fatih bir süre soğuk durdu. Bu olaydan sonra şairin saraydaki konumu sarsıldı.

Diğer şairlerin kıskançlığı ve dedikodu

Ahmed Paşa o kadar gözdeydi ki, saraydaki diğer şairler (özellikle yeni yetişenler) onu çekemiyordu. Dedikodu yaydılar:

“Paşa yaşlandı, artık eski şiirlerini yazamıyor”

“Padişaha yaltaklanıyor, başka bir şey yaptığı yok”

Fatih de zaten son yıllarında çok sert ve kuşkucu bir hükümdardı; bu dedikodulara kulak astı.

Padişahın yeni gözdeleri

Fatih’in son döneminde genç ve yeni şairler (mesela Sekkâkî, Hâmidî) saraya girmişti. Ahmed Paşa 50’li yaşlarına gelmişti; artık “eski gözde” konumundaydı. Fatih de gençleri daha çok tutmaya başladı.

Ahmed Paşa’nın kendi isteğiyle çekilmesi (kısmen doğru)

Bazı kaynaklar (özellikle Latîfî ve Âşık Çelebi) şunu yazar:

Ahmed Paşa padişahın soğukluğunu fark edince gönüllü olarak Bursa’ya çekildi, “Ben artık şiirimi halk için yazacağım” dedi. Bursa’da çok huzurlu bir hayat yaşadı, medrese dersleri verdi, şiir yazmaya devam etti.

Sonuç

Resmî görevden alınmadı, rütbesi düşürülmedi; ama 1476-77 civarında saraydan uzaklaştırıldı ve Bursa’ya gönderildi. Orada 20 yıl kadar yaşadı, 1496/97’de vefat etti. Ölümünden sonra Fatih’in oğlu II. Bayezid onu tekrar Bursa’dan İstanbul’a davet etmek istemiş, ama Ahmed Paşa çoktan vefat etmişti.

Kısaca: Hem “Güneş kasidesi” yüzünden padişahın darılması, hem kıskançlık, hem de yaş faktörü birleşince Ahmed Paşa saraydan uzaklaştı. Ama bu uzaklaşma onun edebî şöhretini hiç eksiltmedi; aksine Bursa’da daha özgür şiirler yazdı ve “Sultânü’ş-şuarâ” unvanını ölümünden sonra da korudu.