Domates'in tarihi

​Domatesin kökeni ve dünyaya yayılışı oldukça ilginç bir tarihe sahiptir. İşte domatesin yolculuğuna dair detaylı bilgiler:

​Kökeni: Güney Amerika And Dağları

​Domatesin anavatanı, Güney Amerika'da, günümüzdeki Peru, Ekvador ve Bolivya'yı içine alan And Dağları bölgesidir. İlk yabani domatesler, bir yaban mersini büyüklüğünde, sarı ve yeşil renkteydi. M.Ö. 500 civarında, günümüzdeki Meksika bölgesinde yaşayan Aztekler ve diğer Mezoamerika medeniyetleri tarafından kültüre alınarak yetiştirilmeye başlandı. Aztekler, domatesi "tomatl" olarak adlandırıyorlardı. Bu kelime, "şişen meyve" anlamına geliyordu ve günümüzdeki "tomato" kelimesinin de kökenini oluşturmaktadır. Domates, Aztek mutfağında önemli bir yer tutuyordu ve salsa gibi yemeklerde kullanılıyordu.

​Avrupa'ya Yayılışı: Keşif Çağı

16ncı yüzyılda, İspanyol kaşifler domatesi Meksika'dan Avrupa'ya getirdiler. İlk başta, İspanya ve İtalya'da yetiştirilmeye başlandı. Ancak, Avrupa'da domatese karşı büyük bir şüphe ve korku vardı. Bu korkunun birkaç nedeni vardı;

Zehirli Sanılması: Domates, Avrupa'da yetiştirilen zehirli patlıcangiller ailesine (belladonna, adamotu gibi bitkiler) aitti. Bu benzerlik, domatesin de zehirli olduğuna dair yaygın bir inanışa yol açtı.

Asidik Yapısı: Dönemin aristokratları, domatesi kalay ve kurşun içeren tabaklarda yiyordu. Domatesin asidik yapısı, tabaklardaki kurşunun yiyeceklere karışmasına ve insanlarda kurşun zehirlenmesine neden oluyordu. Bu durum, yanlış bir şekilde domatesin kendisinin zehirli olduğu algısını pekiştirdi.

​Bu nedenle, domates Avrupa'da uzun yıllar boyunca sadece süs bitkisi olarak bahçelerde yetiştirildi. Hatta bazıları ona "aşk elması" (pomme d'amour) adını bile vermişti.

​Mutfaklara Girişi: İtalya ve Akdeniz Mutfağı

​Domatese karşı olan bu ön yargı ilk olarak İtalya'da kırıldı. 17. yüzyıldan itibaren İtalyanlar, domatesi mutfaklarında kullanmaya başladılar. Özellikle pizza ve makarnanın yaygınlaşmasıyla domates sosları da vazgeçilmez bir hale geldi. İtalya'dan sonra İspanya ve Portekiz gibi diğer Akdeniz ülkeleri de domatesi mutfaklarına entegre etmeye başladı.

​Kuzey Avrupa ve Kuzey Amerika'ya Yayılışı

​İngiltere'ye domates, 16. yüzyıl sonlarında geldi ancak mutfakta kullanımı 18. yüzyıla kadar yaygınlaşmadı. Kuzey Amerika'da ise domates, Avrupa'dakine benzer bir kaderi paylaştı. Başlangıçta zehirli olduğuna inanılıyordu. Bu inanış, 1820 yılında Albay Robert Gibbon Johnson'ın New Jersey'de bir mahkeme binasının önünde halkın gözü önünde domates yiyerek zehirlenmediğini göstermesiyle kırıldı. Bu olay, domatesin Amerika'da tüketilmeye başlanmasının önünü açtı.

​Günümüzde Domates

​Bugün domates, dünyanın en popüler ve en çok tüketilen sebze-meyvelerinden biridir. Yıllar süren ıslah çalışmaları sayesinde, küçük ve zehirli sanılan yabani bitkiden, sayısız çeşidi bulunan, sofraların vazgeçilmezi bir besin kaynağına dönüşmüştür.

​Domatesin bu ilginç tarihi, gıda algılarının ve kültürel kabulün zamanla nasıl değişebileceğinin güzel bir örneğidir.